Kto wynalazł kalendarz? Krótka historia mierzenia czasu

Czas współczesnego człowieka skurczył się na tyle, że żyjąc w ciągłym biegu, zaczynamy żartować o potrzebie wprowadzenia dodatkowej doby. A czyją sprawką jest to, jak wygląda obowiązujący nas kalendarz? Choć jego głównym zadaniem jest mierzenie czasu, to w przeszłości pełnił też inne role.

Ciekawy? Zapraszam do krótkiej podróży w przeszłość.

Czas na wyjaśnienia – jak powstał kalendarz?

Ludzkość na przestrzeni dziejów poznała wiele wskazówek, które pomogły jej interpretować upływający czas. Słowo kalendarz swoje źródło ma w łacińskim „Kalendae” oznaczającym pierwszy dzień miesiąca albo pochodzącym od greckiego słowa kaleo co oznacza „zwołuję”. U Rzymian arcykapłan na początku każdego miesiąca zwoływał mieszkańców, aby ogłosić długość miesiąca oraz dni świąteczne w nim przypadające. Stąd też pierwszy dzień miesiąca po łacinie określano calendae. Księgę służącą do zapisywania wydatków i przychodów pieniężnych, dni, świąt i zmian faz księżyca przyjęto nazywać calendarium. Miesiąc to podstawowa jednostka czasu (w jakiej księżyc kończy pełny cykl zmienności faz, który trwa dokładnie 29,53059 dni), oparta na cyklu faz Księżyca (czasie, w jakim księżyc kończy pełny cykl zmienności faz, który trwa dokładnie 29,53059 dni). Rok opiera się na czasie, w jakim Ziemia wykonuje pełen obrót wokół Słońca. Już najstarsze sposoby mierzenia czasu oparte były na odniesieniu do ruchu ciał niebieskich.

Odpowiedź na pytanie, kto wynalazł kalendarz, nie jest prosta. Należy pamiętać o tym, że różne ludy w oddalonych od siebie częściach świata tworzyły swoje rachuby mierzenia czasu (np. w Prekolumbijskiej Ameryce słynny, i niezwykle precyzyjny kalendarz Majów).

Kalendarze świata – władza nad czasem

Stworzenie pierwszych kalendarzy przypisuje się Babilończykom i Egipcjanom. Starożytni dostrzegali następujące po sobie zmiany pór roku, zjawisk przyrody, co dało początek kalendarzowi księżycowo-słonecznemu. Egipski kalendarz posiadał dodatkowy „mały miesiąc” liczący 5 dni – wszystko po to, by upływ czasu mierzyć w cyklach opartych na ruchu wokół Słońca (wcześniej opierano się na fazach księżyca). Kalendarz miał istotne znaczenie religijne i polityczne. Dla przykładu: kiedy w kalendarzu egipskim wprowadzono dwa nowe miesiące, uzasadnieniem tej zmiany było to, że… bóg astronomii wygrał je w kości od Ozyrysa.
Kalendarze były związane z bóstwami, a status boski często przypisywano również władcom. Ci ostatni w pewnym momencie zastąpili naturę, wyznaczając rytm życia poddanych, święta i istotne daty. Przykładem może być choćby arbitralność nowego roku – 1 stycznia świętujemy z tej okazji od 153 roku p.n.e. Dlaczego? Wtedy nowe urzędy obejmowali Rzymscy konsulowie. Wcześniej datą rozpoczynającą rok były idy marcowe (15 marca), a nową datę rozpoczynającą kolejny rok zawdzięczamy Juliuszowi Cezarowi.

Historia kalendarza – najstarsze kalendarze

OD KSIĘŻYCA DO SŁONECZNEGO ZEGARA CZASU

Kalendarz to jedno z najważniejszych narzędzi w organizacji naszego życia i monitorowaniu czasu. Choć w dzisiejszych czasach często bierzemy go za pewnik, warto cofnąć się w czasie i przyjrzeć się fascynującej historii jego ewolucji.

POCZĄTKI KALENDARZA: KALENDARZ KSIĘŻYCOWY

Pierwsze próby organizacji czasu datują się na tysiące lat przed naszą erą. Pierwszy kalendarz powstał kiedy ludzie próbowali śledzić cykle księżycowe. Kalendarze księżycowe opierały się na fazach Księżyca i były stosowane przez różne kultury, takie jak starożytni Egipcjanie i Sumerowie.

STAROŻYTNE KALENDARZE – EGIPT I KALENDARZ SŁONECZNY

Starożytni Egipcjanie byli jednymi z pierwszych, którzy zaczęli korzystać z kalendarza słonecznego. Ich kalendarz opierał się na ruchu Słońca i składał się z 12 miesięcy po 30 dni, z 5 dodatkowymi dniami na końcu roku. Ten kalendarz był już znacznie bardziej precyzyjny niż kalendarze księżycowe, ale nadal miał pewne niedoskonałości.

KALENDARZ GREGORIAŃSKI

Najpopularniejszy jest oczywiście kalendarz gregoriański spopularyzowany na całym globie. Zastąpił on kalendarz juliański, który „spóźniał się” o 1 dzień raz na 128 lat. Co ciekawe, zmiana kalendarza juliańskiego na gregoriański była dość znaczna – ustalono, że po 4 października nastąpił 15 dzień tego miesiąca. W zmianie chodziło o doprecyzowanie przebiegu lat przestępnych i równonocy wiosennej. Okazała się ona na tyle trafiona, że kalendarz gregoriański funkcjonuje z nami, nieprzerwanie od 1582 roku. 

Kto wprowadził kalendarz gregoriański?

Wprowadzony przez papieża Grzegorza XIII kalendarz stosowany przez nas obecnie również spóźnia się o 1 dzień, jednakże opóźnienie jest widoczne dopiero po 3000 lat.

Inną ciekawostką jest fakt, że w pracach nad stworzeniem kalendarza gregoriańskiego stosowanego od czasu Grzegorza uczestniczyli astronomowie z Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Obecnie jako kalendarz urzędowy jest on stosowany niemalże wszędzie. Jednakże równolegle do niego, wciąż funkcjonują kalendarze tradycyjne.

KALENDARZ JULIAŃSKI

Kalendarz gregoriański, choć jest bardziej precyzyjny niż większość wciąż stosowanych rachub czasu, to wbrew pozorom nie jest najdokładniejszy. Palma pierwszeństwa należy się stosowanemu przez prawosławny kościół kalendarzowi neojuliańskiemu. Nazywany „nowym wschodnim kalendarzem” cechuje się najmniejszą różnicą między rokiem kalendarzowym a rzeczywistym czasem obiegu Słońca przez Ziemię.

KALENDARZ HEBRAJSKI

Kalendarz hebrajski liczy jak nasz 12 miesięcy, ale z 29 lub 30 dniami. Co ważne, co dwa lub trzy lata dodaje się trzynasty miesiąc, aby zrównać cykl solarny z lunarnym, czyli księżycowym. Kalendarz powstał wieki temu, a swoją ostateczną postać zyskał w roku 359 dzięki Sanhedrynowi pod kierunkiem Hillela II. W długości żydowskiego roku można naprawdę się pogubić, bo jest rok zwykły, liczący 354, 355 lub 356 dni, przestępny o długości 383, 384 lub 385 dni. A lata dzielą się na zwykłe, ułomne i pełne.  Skutkiem różnej ilości dni w roku jest rozpoczynanie się roku raz we wrześniu, a raz w październiku.

KALENDARZ MUZUŁMAŃSKI

Swój kalendarz mają także muzułmanie. W tym przypadku rok ma 12 miesięcy po 29 lub 30 dni, więc nie odbiega od normy. Ale to zasługa Mahometa, który postanowił usunąć miesiąc trzynasty – co zasadniczo uprosiło wszystko.

A JAK BYŁO U NAS W POLSCE?

Pierwsze kalendarze, jakie ukazały się w Polsce, były autorstwa przybyłych z zachodu duchownych katolickich i wydawano je w języku łacińskim, gdyż stworzone były na potrzeby księży. Głównym ośrodkiem wydawniczym był Kraków i kalendarze zawierały wykaz dni całego roku wraz ze świętym patronem dnia. Kalendarze krakowskie cieszyły się tak dużą popularnością, iż na początku XVI wieku, w Wiedniu i Heidelbergu wydawano kalendarze pod tytułem „Practica Cracoviensis”. Sami Polacy wydawali je także w Rzymie i Lipsku. Ich wydawanie stało się na tyle dochodowym interesem, że wielu drukarzy starało sie o przywilej ich wydawania u króla.

Nasz Kalendarz przyszłości

Kalendarz został stworzony przede wszystkim po to, aby śledzić czas i daty. Pozwalał ludziom planować uprawy rolnicze, organizować obrzędy religijne, święta i inne ważne wydarzenia. Dzięki niemu możliwe stało się również określanie dokładnych dat historycznych wydarzeń, a także nawigacja na morzach i oceanach.

Dzisiaj kalendarze przyjmują różne formy, w tym tradycyjne papierowe wersje, elektroniczne aplikacje kalendarzowe i wiele innych. Współczesne kalendarze służą nie tylko do śledzenia dat, ale także do zarządzania naszym czasem, umawiania spotkań i planowania życia.

Dzisiaj nie jesteśmy zmuszeni śledzić wylewów Nilu, prowadzić zaawansowanych obserwacji astronomicznych, czy znać odpowiedniej pory na dane prace rolnicze.

Kalendarz stał się synonimem produktywności i spełnienia ambicji panowania nad czasem.

Praca z nim pozwala zoptymalizować nasze działania, tak aby finalnie znaleźć czas na realizację ulubionych aktywności i pasji oraz spędzanie zaoszczędzonego czasu z rodziną.

Kalendarz jest więc nie tylko narzędziem mierzenia czasu, ale także odzwierciedleniem naszego rozwoju cywilizacyjnego i sposobu, w jaki organizujemy nasze życie. Bez niego trudno by było sobie wyobrazić naszą współczesną egzystencję.

Kalendarze dziś to ogromny wybór formatów, układów, dodatków do kalendarza. Kalendarz książkowy, kalendarze ścienne, sam decydujesz, co jest dla Ciebie najbardziej odpowiednie.

Designerskie okładki pozwalają z kalendarzy kreować małe dzieła sztuki, wyrażać naszą osobowość, promować wizerunek marki. Kalendarz firmowy może być świetnym narzędziem i elementem kampanii reklamowej lub społecznej, wręczanym na targach czy konferencjach.

Świat kalendarzy poszedł dużo dalej. Wykorzystując najnowsze technologie informatyczne, posiadamy możliwość osadzenia w okładce kalendarza tagu, który przekieruje nas na zakodowaną stronę internetową, pozwoli pobrać aplikację, dane do wizytówki, poinformuje o bieżących promocjach, warsztatach, eventach.

Więcej o naszej linii interaktywnych smart kalendarzy.

Mam nadzieję, że ten wpis blogowy dostarczył Ci ciekawych informacji na temat historii kalendarza i jego znaczenia. Warto czasem zastanowić się nad tym, jak wiele zawdzięczamy temu niewielkiemu wynalazkowi, który jest tak bardzo obecny w naszym życiu.

Z nami planowanie nie musi być nudne. Zapraszamy do zapoznania się z naszą ofertą.